2022: een terugblik op ons afgelopen jaar

Een volle agenda

“Het lijkt erop dat leven met coronamaatregelen nog wel even het, inmiddels niet meer zo nieuwe, normaal blijft.” Dat schreven we in onze vorige terugblik op 2021. Gelukkig bleek het tegendeel waar: in januari 2022 vonden de eerste versoepelingen plaats, in maart vervielen de laatste maatregelen. Het betekende dat onze georganiseerde fysieke informatie- en netwerkbijeenkomsten, studiemiddagen, cursussen en workshops in onze agenda konden doorgaan. 

En deze ondersteuning was hard nodig. Zo bleek uit ons onderzoek dat halverwege 2022 uitkomt dat het grootste deel (62%) van de ruim 40.000 erfgoedvrijwilligers in onze provincie 65 jaar en ouder is. 1 op de 7 erfgoedorganisaties zag een krimp van zijn vrijwilligersbestand tijdens de coronacrisis. Ook kwamen erfgoedorganisaties onder druk te staan door de stijgende energieprijzen.

In 2023 proberen we bij het Erfgoedhuis zo goed mogelijk te anticiperen op deze ontwikkelingen om onze kerntaken te vervullen: zorgen dat erfgoed kan worden behouden, beleefd en benut.

Van archeologie tot z

Deze kerntaak voeren wij uit door beleidsmakers, historische verenigingen, archieven, musea, scholen, monumentenbeheerders, ondernemers, erfgoedprofessionals en -vrijwilligers te ondersteunen, verbinden en te inspireren.

Voor (kleine) musea, erfgoedinstellingen en hun vrijwilligers boden we tal van activiteiten aan binnen het traject Kennis is Kracht, zoals de cursussen Storytelling en Lokale belangenbehartiging, de training Begeleiden van bezoekers, de workshops Fondsenwerving en het Maken van een podcast. Handig zijn ook de online cursusvideo's die je op ieder moment kunt terugkijken.

In oktober slaagden de eerste deelnemers in Hellevoetsluis voor de training Samen op zoek naar nieuwe vrijwilligers. Tijdens deze training kun je als erfgoedorganisatie leren over het aantrekken en behouden van nieuwe vrijwilligers. We kijken ernaar uit om deze training in 2023 wederom te kunnen aanbieden aan andere erfgoedorganisaties.

Heb je als museum of historische vereniging meer behoefte aan uitwisseling van expertise en informatie? Ontdek dan het Museumplatform Zuid-Holland. In 2022 werden er bij de bijeenkomsten van dit platform veel tips gedeeld op het gebied van toekomstbestendigheid en relevantie van musea.

Voor de organisaties die bezig zijn met het online zetten van hun collectie of hun 'verhaal' biedt Erfgoedhuis advies en ondersteuning aan op het gebied van digitalisering. Zo organiseerden we de cursussen Het maken van een informatiebeleidsplan, Crowdsourcing en citizen science, Werken met de Informatieplanner, Auteursrecht en Vindbaarheid in Google. Ook kun je handige factsheets downloaden. 

Erfgoedhuis ondersteunt gemeenten in het Provinciaal Steunpunt Monumenten, Cultuurlandschap en Archeologie. In 2022 werd er een netwerkbijeenkomst voor gemeenteambtenaren georganiseerd, een informatiebijeenkomst over het verduurzamen van monumenten, een presentatie van de handreiking De landgoederenzone langs de kust van Holland in het omgevingsplan en een bijeenkomst Archeologie en Waterbodems.

Over de provinciegrenzen

In 2022 zette het Erfgoedhuis opnieuw de schouders onder het platform Erfgoedvrijwilliger.nl, de landelijke samenwerking met andere provinciale erfgoedhuizen die verenigd zijn in de stichting OPEN. Ook verwelkomden we onze nieuwe landelijk coördinator Marloes Stofferis. 

Verder werd er door Marielle Hendriks (directeur-bestuurder Erfgoedhuis Zuid-Holland) een petitie gestart en werd zij uitgenodigd door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) om de intentieverklaring Erfgoedveld onderweg naar Faro en de Uitvoeringsagenda Onderweg naar Faro aan te bieden. Dit deed zij samen met Martine van Lier (Federatie Instandhouding Monumenten).

Erfgoedhuis mocht de tweede landelijke Limesdag naar Zuid-Holland halen. Er werd stil gestaan bij de werelderfgoedstatus van de Limes en de toekomst hiervan: waar willen we heen? En wat is er nodig? Keynotespreker Riemer Knoop (Gordion Advies) gaf het volgende advies: ‘Je krijgt erfgoed pas tot leven als de mensen eromheen hun eigen verhaal kunnen doen.’ Erfgoedhuis Zuid-Holland is samen met Landschap Erfgoed Utrecht en Erfgoed Gelderland vertegenwoordigd in de Romeinse Limes Nederland.

Tradities, streektaal en ambachten

Tradities, streektaal en ambachten geven kleur aan Zuid-Holland en zorgen voor een gevoel van identiteit en continuïteit. Erfgoedhuis Zuid-Holland zet zich in om meer aandacht te vragen voor dit immaterieel erfgoed.

Met een luidkeels ‘Mòh!’ opende gedeputeerde Willy de Zoete in ‘haar’ Westlands de bijeenkomst van het Erfgoedhuis over Streektaal en dialect. Ook op onze website geschiedenisvanzuidholland.nl besteedden we aandacht aan de Zuid-Hollandse streektalen en (kust)dialecten.

Het molenaarsambacht werd in de schijnwerpers gezet met het oral historyproject Molenverhalen. Dit project werd in 2022 afgerond met een handreiking voor onderzoekers en een cursus oral history. 

Religieus erfgoed werd gedeeld in een verhalenreeks op geschiedenisvanzuidholland.nl: van een van de eerste moskees in Nederland tot aan een soefitempel in de duinen van Katwijk. Tijdens de door Erfgoedhuis georganiseerde netwerkbijeenkomst Joods Erfgoed werd er stilgestaan bij de vragen: hoe geven we het Joodse verhaal bekendheid en hoe geven we het vorm?

Voor veel Rotterdamse gebedshuizen is de toekomst onzeker, onder meer door vergrijzing en secularisering. Blijven zij in religieus gebruik? Het Erfgoedhuis, Verhalenhuis Belvédère en gemeente Rotterdam startten daarom een project over religieuze gebouwen met een onzekere toekomst. Eén van die gebouwen is de Steigerkerk, gelegen in het centrum van Rotterdam. De verhalen zijn gebundeld in het luisterboek (met podcasts) Het verhaal van de Steigerkerk door Rotterdammers zelf verteld (2022). In 2023 zullen nog verhalen worden opgetekend van een ander kerkgebouw in Rotterdam.

Begin 2022 werd de NT2-pilot afgerond, waarin erfgoed wordt ingezet om de verbinding te leggen met de eigen achtergrond van nieuwe Nederlanders en zo te ondersteunen in het verwerven van de Nederlandse taal.

Reden voor feest!

In 2022 werd het 350-jarige bestaan van de Oude Hollandse Waterlinie gevierd. Deze iconische geschiedenis werd afgelopen jaar onderdeel van het nieuwe educatieproject Oude Hollandse Waterlinie van het Erfgoedhuis en Kunstgebouw. Ook verscheen het erfgoedpaspoort Oude Hollandse Waterlinie en kort erna het erfgoedpaspoort Atlantikwall.

In het najaar vierde Molennetwerk Zuid-Holland zijn tiende verjaardag geheel in stijl met een taartje tijdens de najaarsbijeenkomst. Diezelfde dag viel Erfgoedhuis met het eerder genoemde verhalenproject over het molenaarsambacht, Molenverhalen, in de prijzen. Adviseurs Ellen Steendam en Marloes Wellenberg mochten namens Erfgoedhuis Zuid-Holland de Immaterieel Erfgoedprijs van het Gilde van Molenaars in ontvangst nemen.

We ontvingen niet alleen, we gaven ook weg: het Erfgoedhuis reikte voor het eerst een prijs uit aan de beste projecten door erfgoedvrijwilligers binnen onze provincie. De winnaars Streekmuseum Krimpenerwaard (juryprijs) en Gemeente Brielle (publieksprijs) namen de Erfgoedparel in ontvangst tijdens de Erfgoeddag.

Het verhaal van Zuid-Holland

Een exotische dierenverzameling op het Binnenhof in Den Haag, een bastion in Brielle voor de Opstand tegen de Spanjaarden, graven bovenop graven in de Nieuwe Kerk in Delft: we brachten weer een Archeologische Kroniek Zuid-Holland uit, hét jaarlijkse naslagwerk met de mooiste vondsten en opgravingen van het voorgaande jaar.

Op Tweede Pinksterdag openden vijftien Zuid-Hollandse Buitenplaatsen de deuren voor het publiek, tijdens de landelijke Dag van het Kasteel 2022. Erfgoedhuis ondersteunde in de promotie van de buitens binnen de erfgoedlijn Landgoederenzone. Ondank het wisselvallige weer genoten 6.000 bezoekers van rondleidingen, concerten, een roofvogelshow en nog veel meer tegen het decor van historische landschapstuinen en rijke interieurs.

Mocht je deze dag gemist hebben, ontdek dan de filmserie Verhalen van Hollands Buiten. In deze filmserie ontdek je wie er woonden en werkten op de buitenplaatsen. De films belichten bijzondere verhalen, verteld door direct betrokkenen: de tuinbaas, de huishoudster, de buurtbewoner...

Erfgoedminnend publiek kon zijn hart ophalen met de nieuwe fiets-, wandel- en autoroutes In het spoor van de graven van Holland. Ook werd de Holland Dag georganiseerd in Leiden met een publieksprogramma vol re-enactment in het Leidse Van der Werfpark. Liefhebbers van de Romeinse tijd kunnen sinds 2022 tijdreizen met de online applicatie TimeTravel: in Zuid-Holland zijn er zes locaties om digitaal rond te dwalen.

Steen voor steen: behoud van monumenten

De Monumentenwacht is de buitenwacht van Erfgoedhuis: een team van deskundige inspecteurs dat met raad en daad op bezoek gaat bij monumenten, van particuliere woningen tot molens, musea, kerken en landgoederen. Na de inspectie ontvangt de klant een overzicht van de conditie, al dan niet met advies voor het plegen van onderhoudsingrepen (bekijk alle diensten).

En we laten graag zien dat met slimme ingrepen de winst nog groter kan zijn, vooral op het gebied van verduurzaming. Een CO₂-reductie van 40% in 2030 en van 60% in 2040; dat is de doelstelling van de Routekaart Verduurzaming Monumenten.

Maar, hoe verduurzaam je een monument? Authentieke ramen, oude schouwen, tochtige, niet-geïsoleerde muren; veel eigenaren weten niet waar ze moeten beginnen. Bovendien, hoe doe je dit mét behoud van de monumentale waarde? In 2022 lanceerden De Groene Grachten en Monumentenwacht daarom een adviestool.

Nieuwe inzichten: reflectie en debat

Hoe houden we erfgoed en geschiedenis ook voor nieuwe generaties en groepen interessant en beleefbaar? Daarover ging de afgelopen editie van de Erfgoeddag, het jaarlijkse grote evenement van Erfgoedhuis Zuid-Holland en de provincie Zuid-Holland. Zo'n 250 deelnemers konden fysiek aanwezig zijn in Museumpark Archeon, anderen konden digitaal meekijken via een livestream. Zo werden er in totaal zo'n 400 mensen bereikt.

“We hebben een blinde vlek voor ons agrarisch verleden.” Cultuurhistoricus Gerard Rooijakkers sprak, als keynotespreker, tijdens de Erfgoeddag en vraagt zich af waarom er nog geen Nationaal Landbouwmuseum is. In zijn erfgoed-essay stelt hij: "Het gebrek aan kritische reflectie op het verleden gaat gepaard met het ontbreken van een gedeelde visie op de toekomst."

We willen iedereen van harte bedanken die aan onze activiteiten hebben deelgenomen, hebben meegewerkt of op een andere manier heeft bijgedragen. Tot ziens in 2023! Hou onze agenda in de gaten.