Molens en brandveiligheid: terugblik najaarsbijeenkomst

Bart Vermeulen, secretaris bij de Rijnlandse Molenstichting, heet de aanwezigen van harte welkom in het Rijnland, en vertelt kort over de stichting. Deze heeft 52 molens in eigendom, één molenaarswoning en één overtoom. Honderd vrijwilligers houden de molens draaiende, zorgen voor beheer en behoud en dragen het verhaal van de molens uit. 

Het thema van de bijeenkomst is (brand)veiligheid. Bart vertelt dat ook in het Rijnland zich helaas molenbranden voordeden. Voor alle molens in eigendom van de stichting is een risicoinventarisatie en -evalutie opgesteld. 

Brand op de molen: hoe om te gaan met wat er nog over is

• Lukas Verbij, directeur/adviseur Verbij Bouw- en Molenmakersbedrijf

Lukas Verbij neemt de aanwezigen mee in een aantal voorbeelden van molenbranden en wat de rol was van de molenmakers van de firma Verbij. Lukas maakte een aantal branden van dichtbij mee, zoals de brand op de Broekdijkmolen (1972), Laakmolen (1984) en de Zemelmolen (1999).

De oorzaken van de branden waren heel verschillend, zoals zware storm, blikseminslag en vandalisme. In sommige gevallen was de brandweer snel ter plaatse. Echter, molens zijn niet altijd goed bereikbaar en dat kan de toegang voor hulpdiensten bemoeilijken. De schades na brand zijn ook verschillend. Deze zijn afhankelijk van de aard en hevigheid van de brand. 

Bovengenoemde drie molens zijn overigens alle herbouwd en in oude luister hersteld. Lukas benadrukt dat het na een brand van belang is de constructie te laten staan om zo goede metingen te kunnen doen. Ook het digitaal scannen van de constructie is noodzakelijk. Op die manier kan exact worden vastgelegd wat er nog over is. Als demontage nodig is, dient dit voorzichtig te gebeuren. Dan kan ook worden bepaald welke onderdelen of materialen nog bruikbaar zijn. IJzerwerk kan bijvoorbeeld nog worden hergebruikt evenals licht ingebrand hout. Elke brand is een geval op zich, zo eindigt Lukas zijn presentatie, en vraagt visie en tact.

Voorbereid zijn: het belang van oefenen

• Rinus van den Kerkhof, bevelvoerder Brandweer Woubrugge/Firesecure BHV trainingen
• Franklin Hoogreef, bestuurslid en verantwoordelijk voor veiligheid en techniek, Korenmolen De Eendracht, Alphen aan den Rijn

Rinus van den Kerkhof begint zijn presentatie met een paar voorbeelden van calamiteiten op de molen, zoals een ongeval of brand. De mate van brandveiligheid wordt door verschillende aspecten bepaald, zoals bijvoorbeeld het gebouw. Een molen als gebouw heeft specifieke kenmerken met het oog op brandveiligheid: een houten kap en een vorm die als een schoorsteen werkt. Zodoende kan een brand zich zeer snel ontwikkelen en verspreiden. Rinus geeft aan dat je brandveiligheid voor een belangrijk deel zelf kunt regelen en trainen. Dit doe je door het opstellen van procedures (BHV plan), het zorgen voor de juiste middelen (BHV organisatie, alarminstallatie, blussers, EHBO koffer) en door te oefenen. 

Rinus geeft de aanwezigen verschillende tips mee: zorg dat je voorbereid bent op een calamiteit, stel procedures op, zorg voor adequate middelen en oefen! En neem contact op met je plaatselijke brandweer en een professional voor meer informatie en ondersteuning. 

Franklin Hoogreef vertelt over de maatregelen die Korenmolen De Eendracht heeft genomen ten aanzien van de veiligheid van mensen op de molen. Dit is van belang aangezien er op De Eendracht altijd veel mensen zijn, zowel vrijwilligers als bezoekers. Naast regulier bezoek organiseert De Eendracht evenementen zoals Nationale Molendag en Midwintermalen. Ook dit betekent veel mensen op de molen. 

Ook Franklin geeft het belang aan van voorbereid zijn: zorg dat je bent toegerust met kennis, kunde en materiaal. En test je procedures en middelen uit aan de hand van een oefening. Korenmolen De Eendracht beschikt over een ontruimingsplan, taakkaarten voor de BHV organisatie, en de benodigde middelen (alarminstallatie, brandblusmiddelen). In samenwerking met de brandweer is recentelijk een oefening gehouden. Zo konden de genomen maatregelen worden getest. De oefening bleek zeer waardevol voor de vrijwilligers en leverde ook enkele nuttige leerpunten op. 

Ontwikkelingen vanuit de provincie Zuid-Holland

• Saskia Dijkema, adviseur Rijksmonumenten en molens, Provincie Zuid-Holland

Saskia Dijkema vertelt over de aanpassing van de subsidieregeling Groot Onderhoud. Moleneigenaren hebben een brief gekregen waarin hen is gevraagd aan te geven wat er qua onderhoud en restauratie voor de komende zes jaar op de planning staat. Mocht iemand deze brief niet hebben ontvangen, zegt Saskia, neem dan contact op.

Saskia noemt ook dat nieuw onderzoek zal plaatsvinden naar de situatie van de molenbiotopen in de provincie. Het meest recente onderzoek dateert van 15 jaar geleden. Om die reden is nieuw onderzoek van belang. 

Ook komt er onderzoek naar het effect van windturbines op de windvang van historische molens, die in de omgeving van die turbines gelegen zijn. 

Voorafgaand aan de lunchpauze licht Bart Vermeulen kort de excursie naar de Meerburgermolen, Grosmolen en Veendermolen toe. Het thema is ‘wiekverbetering’. De Meerburgermolen heeft het zogenaamde Dekker Systeem; de Grosmolen heeft de Dekker spleetwiek (“discount Dekker”). De Veendermolen heeft het Systeem Fauël. Tijdens de excursie zullen de aanwezige molenaars een toelichting op deze verschillende systemen. 

Na een uitgebreide lunch, verzorgd door de vrijwilligers van de Goede Herderkerk, vertrekken de aanwezigen in twee bussen naar bovengenoemde molens. Daar worden zij verwelkomd door enthousiaste molenaars. De wind op deze dag is stevig; ideaal om de molens te laten draaien.

Afsluiting

Bij terugkomst in de Goede Herderkerk geeft Marloes Wellenberg, senior adviseur erfgoed & publiek bij het Erfgoedhuis, een toelichting op het Historisch Tijdschrift Holland met als thema Molens. In dit tijdschrift schreef zij samen met Ellen Steendam een artikel over de rol van vrouwen op poldermolens. Dit artikel komt voort uit het oral historyproject Molenverhalen van het Erfgoedhuis. Veel geïnterviewden vertelden dat hun moeder ook de molen bediende als dat zo uitkwam. En dat kwam best vaak uit. Poldermolenaars waren in dienst van een polderbestuur of waterschap. Ze hadden een parttime aanstelling en moesten geld bijverdienen. Tegelijkertijd moesten ze wel altijd paraat staan als er gemalen moest worden. Dus het ligt dan ook voor de hand dat andere huisgenoten bijsprongen als het nodig was. Vrouwen, maar ook wel kinderen. 

Marloes vertelt dat vrouwen in de literatuur over molens behoorlijk onzichtbaar zijn. Hun rol op poldermolens werd niet of nauwelijks gezien en er is ook nauwelijks over geschreven. In de bekende boeken uit de jaren 1950 van molendeskundige Anton Bicker Caarten gaat het zelfs vaker over kabouters – die werden soms op korenmolens ’s nachts aan het werk gezien – dan over vrouwen. Reden voor Erfgoedhuis om onderzoek naar vrouwen op molens te doen. Marloes vraagt de deelnemers om zich te melden als zij tips hebben. 

Aan het einde van de bijeenkomst bedankte dagvoorzitter Bart Vermeulen een ieder voor hun aanwezigheid, het team van het Erfgoedhuis voor de organisatie en de vrijwilligers van de Goede Herderkerk voor de gastvrijheid en goede zorgen. 

Iedere deelnemer kreeg aan het eind van de dag een exemplaar mee van het Tijdschrift Holland. 

Download presentaties

• Bart Vermeulen
• Lukas Verbij
• Rinus van den Kerkhof
• Franklin Hoogreef
• Marloes Wellenberg

Verslag: Mark Dwarswaard (Erfgoedhuis)

Fotocredits: Franklin Hoogreef