Naar overzicht Terugblik

Archeologie in tijden van verandering: wat het verleden ons leert over klimaat

1 oktober 2025

Klimaat heeft altijd invloed gehad op ons leven: waar we wonen, wat we eten en hoe we ons aanpassen aan onze omgeving. In Zuid-Holland zijn daar sporen van terug te vinden, denk aan bruggen, dijken en polders die al eeuwenlang helpen om het natte landschap te gebruiken en te beheersen. Juist dat natte landschap zorgt ervoor dat archeologische resten hier vaak goed bewaard zijn gebleven. Maar door klimaatverandering komt dat behoud in gevaar. Tijdens de Netwerkdag Archeologie op donderdag 18 september gingen we in gesprek over dit vraagstuk binnen het thema water, landschap en klimaat.

De dag begon met een excursie naar educatief archeologisch erf Masamuda. Hier bouwen vrijwilligers, archeologen en studenten aan gebouwen uit de prehistorie en middeleeuwen en worden de vroegere landschappen terug tot leven gebracht. Tijdens de rondleiding werd ook stilgestaan bij de vraag hoe klimaatverandering invloed heeft op het landschap en hoe dit doorwerkt in de plannen van de ontwikkeling van het erf, bijvoorbeeld bij de aanleg van kreken. De excursie bood daarmee een praktische ingang tot de thematiek van de dag.

Al eeuwenlang bestaat er een dynamische wisselwerking tussen mens en natuur

De dag vervolgde in Museum Vlaardingen. In drie lezingen werd het thema in de breedte uitgelicht. Stadsarcheoloog Tim de Ridder startte met een introductie op klimaat en klimaatverandering: wat is het en hoe werkte het door op het vroegere landschap in Zuid-Holland en Nederland? Al eeuwenlang bestaat er een dynamische wisselwerking tussen mens en natuur. Factoren als zeespiegelstijging, kustafslag of -opbouw bepaalden hoe mensen woonden en leefden. Dammen, dijken, terpen en molens en het voorbeeld van een elf meter lange prehistorische bomstamkano (gevonden in Vlaardingen) getuigen van adaptatievermogen, soms geboren uit noodzaak. Klimaatverandering is een trigger voor verandering, al dan niet door het aanpassen van gedrag, aanpassen van het landschap, of door te innoveren.

Factoren als zeespiegelstijging, kustafslag of -opbouw bepaalden hoe mensen woonden en leefden.

Veel kennis is in de loop der tijd verloren gegaan.

Van het natte Vlaardingen ging de middag over naar het droog laat-Romeins Jordanië. Digitaal- en landschapsarcheoloog Roeland Emaus gaf de aanwezigen een kijkje buiten de archeologische nederzetting en de onderzoeken die hier hebben plaatsgevonden. Structuren in het landschap, zoals watersystemen, kunnen ons namelijk veel vertellen over het leven en wonen in een bepaald gebied. Zo bestonden er in Zuid-Jordanië uitgebreide irrigatiesystemen, zoals de Romeinse Qanat. Veel kennis over deze structuren is in de loop der tijd verloren gegaan. Archeologen zoals Roeland proberen het functioneren van de systemen te begrijpen en deze kennis terug te halen. Hij noemde hierbij ook relevante vragen die we ons kunnen stellen bij het bestuderen van zulke landschappelijke structuren:

  • Hoe heeft het systeem gefunctioneerd?
  • Waarom werd het aangelegd, en waarom precies hier?
  • Wie heeft het aangelegd? Wie ‘betaalde’ voor de aanleg en wie heeft het werk gedaan?
  • Hoe werd het onderhouden?
  • Hoe was dit georganiseerd?
  • Waarom werd het system ‘verlaten’ (raakte het in onbruik)?

De urgentie van behoud en adaptatie

Juist in de uitdagingen en transities van vandaag kan zulke kennis relevant zijn. Als archeologen spelen we hierin een sleutelrol, niet alleen in het onderzoeken hiervan, maar ook in het verspreiden van deze kennis.

Klimaatverandering is ook voor de archeologen van nu een hot topic. Degradatie van het bodemarchief is door de gevolgen van klimaatverandering al zichtbaar.

Manieren om klimaatverandering te bestuderen en ermee aan de slag te gaan

Roos van Oosten, universitair docent archeologie in Leiden, benadrukte dat er talloze manieren zijn om met klimaatverandering aan de slag te gaan. "Er zijn legio manieren; zo kun je kijken naar kansen in beleid en in situ behoud. Maar ook zoeken naar koppelkansen: klimaatadaptatie (en archeologie) meenemen in andere opgaven. Daarnaast kun je onderzoeken of je bedrijfsvoering duurzamer kan en welke lessen het verleden biedt voor het heden."

Je kunt onderzoeken of je bedrijfsvoering duurzamer kan en welke lessen het verleden biedt voor het heden.

De waarde van jouw blik als (amateur)archeoloog

Roos ging vervolgens in op de vraag waarom juist de blik van (amateur)archeologen zo waardevol is in de klimaatopgave. "Als archeologen hebben wij een lange blik op het verleden én de toekomst en dit kunnen we als geen ander inzetten voor onderzoek, bewustwording en kennisdeling. Wat is de lange lijn van jouw omgeving? Hoe beheerde men vroeger het landschap, hoe paste men zich aan, of innoveerde men? En wat kan dit betekenen voor de uitdagingen nu en in de toekomst? We hebben elkaar nodig als netwerk, zowel binnen als buiten de archeologie, om deze kennis te verspreiden en benutten.

Weerbaar erfgoed

Het werk gaat ook na deze geslaagde netwerkdag door. In 2026 start het Erfgoedhuis onder andere met het programma ‘Weerbaar erfgoed’ waarin ook archeologie een belangrijke plek krijgt. En daarnaast werken we aan een belangrijk netwerk rondom dit thema.

Meer weten?

Kijk voor nuttige artikelen, en om klimaatrisico op erfgoed in jouw regio te signaleren eens op de tips hieronder.

  • Wil je op de hoogte blijven van erfgoed en klimaat? Kijk dan ook eens op Platform klimaat en erfgoed.
  • Wil je graag eerst een beeld hebben van de klimaatrisico's voor verschillende typen erfgoed in Zuid-Holland? Bekijk dan de Klimaatrisicokaart Zuid-Holland en download de aanvullende bijsluiter.
  • Provincie Zuid-Holland heeft een uitvoerige Geo-informatiehub waarin ook het thema klimaat is opgenomen.
  • Op het Kennisportaal Klimaatadaptatie is een webpagina ingericht met uitleg en doorverwijzingen naar waardevolle bronnen op het gebied van erfgoed en klimaatadaptatie.

Leestips

  • De toekomst van het verleden, Thijs Weststeijn
  • Nationale Adaptatiestrategie
  • Publicaties van Brian Fagan: archeologie biedt de lange lijn
    • Bigger than History: why Archaeology Matters
    • The Long Summer
    • The Great Warming
    • The Little Ice Age
    • Climate Chaos

Praktische tip om meteen te doen

Stel Ecosia in als zoekmachine. Voor elke zoekopdracht wordt één boom geplant!

Meer informatie

Marieke van Winkelhoff

Adviseur archeologie

Nick Warmerdam

Coördinator kennis, senior adviseur archeologie

Gerelateerd

Ontvang nieuwsbrieven in je mailbox

Wil je op de hoogte gehouden worden van wat er speelt in het Zuid-Hollandse erfgoed? Abonneer je dan op een van onze nieuwsbrieven!

Deze website maakt gebruik van geanonimiseerde cookies om jouw gebruikservaring te optimaliseren en voor de analyse van onze website. Deze cookies kun je niet uitzetten. Bij het tonen en afspelen van YouTube video's worden cookies van derden geplaatst. Deze cookies van derden kun je wel uitzetten. Klik op "Akkoord" als je akkoord gaat met dit gebruik van cookies, klik op "Aanpassen" voor meer informatie en om zelf te bepalen welke cookies deze website plaatst.

Deze website maakt gebruik van geanonimiseerde cookies om jouw gebruikservaring te optimaliseren en voor de analyse van onze website. Deze cookies kun je niet uitzetten. Bij het tonen en afspelen van YouTube video's worden cookies van derden geplaatst. Deze cookies van derden kun je wel uitzetten. Klik op "Akkoord" als je akkoord gaat met dit gebruik van cookies, klik op "Aanpassen" voor meer informatie en om zelf te bepalen welke cookies deze website plaatst.