Grenzen oprekken of tegen grenzen aanlopen? Terugblik Erfgoeddag 2025

Verken de grenzen!

Het thema van de dag, namelijk Verken de grenzen!, stond in het teken van identiteitsvorming, het betrekken van nieuwe doelgroepen, internationale samenwerkingen en verschillende vormen van erfgoed. Bezoekers werden uitgedaagd om kritisch na te denken en hun grenzen op te zoeken. Wat zijn eigenlijk de grenzen van ons erfgoedbegrip? Wat wíllen en kúnnen we als erfgoed beschouwen? Wie bepaalt dat? En durven we deze grenzen op te rekken?

Marielle Hendriks, directeur-bestuurder van Erfgoedhuis Zuid-Holland, opende de dag met het voorbeeld van samenwerking over beleidsgrenzen heen. Het project Sprekend Erfgoed, waarin taallessen worden gecombineerd met museumbezoek, bleek lastig om financiering voor te krijgen omdat het zich op het snijvlak van verschillende domeinen bevindt. Uiteindelijk is dit toch gelukt en mondde het uit tot een geslaagd project waarbinnen verschillende groepen mensen bij elkaar worden gebracht en uitwisseling wordt gestimuleerd.

De Sint-Janskerk in Gouda

De Sint-Janskerk vormde als hoofdlocatie een passend toneel voor deze dag. De kerk is nog altijd volop in gebruik voor verschillende functies, van toeristische trekpleister tot religieuze ruimte. Die veelzijdigheid roept soms spanningen op, maar onderstreept ook de kracht van erfgoed als dynamische, levende ruimte. Dit werd ook benadrukt door gedeputeerde Meindert Stolk in een videoboodschap. Volgens Stolk is de kerk een mooi voorbeeld van erfgoed midden in de samenleving. Een uitdaging, waar veel erfgoedorganisaties, de provincie en het Erfgoedhuis dagelijks aan werken.

Grenzen oprekken of tegen grenzen aanlopen: identiteit en diversiteit

Vervolgens sprak de Goudse wethouder Thierry van Vugt een openingswoord waarin hij het belang benadrukte van het oprekken van onze grenzen, om op zoek te gaan naar innovatieve oplossingen van erfgoedbehoud. Dit is iets waar de herbestemming van het Goudse stadhuis een mooi voorbeeld van is. Daarnaast wees hij de zaal op de traditionele grenzen in de erfgoedsector die nog maar weinig rekening houden met de diverse Nederlandse samenleving en hoe erfgoed door iedereen anders geïnterpreteerd kan worden. Van Vugt sloot af met de aanmoediging om ook daarin de grenzen op te zoeken, nieuwe dingen te proberen en het leerproces aan te gaan.

De eerste keynotespreker van de dag, antropoloog Irene Stengs (Meertens Instituut), nam ons mee in de ontwikkeling van Nederlandse en Zuid-Hollandse cultuur en identiteit. Immaterieel erfgoed draait om tradities die we willen bewaren, al roept dat soms vragen op. Is “samen naar het achtuurjournaal kijken” een traditie, of iets dat alleen boomers nog doen?

Tradities kunnen ook terugkeren. Denk aan de vreugdevuren en paasvuren: eeuwenoud, maar een eeuw geleden verdwenen uit beeld. “In iedereen schuilt wel een pyromaan,” grapte Stengs. Inmiddels zijn de vuren weer springlevend, worden ze steeds groter en dragen ze bij aan lokale identiteit. Ze staan nu op de Inventaris Immaterieel Erfgoed van het Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland (KIEN).

Na een korte pauze was het woord aan Femke Haijtema, directeur van Museum Gouda. Met een achtergrond in sociologie en een brede ervaring in de museumwereld, sprak zij over de stappen die Museum Gouda zet richting een inclusievere collectie. "Erfgoed lijkt daarvoor een goed middel, maar het is toch gecompliceerd omdat je daarmee een wereld creëert waarin niet iedereen evenveel rechten heeft om eraan deel te nemen." 

Haijtema sprak openhartig en kwetsbaar over hoe Museum Gouda zoekt naar manieren om álle Gouwenaren aan te spreken. Een proces van de lange adem, maar meer dan de moeite waard om vol te houden. Zo opende het museum de afgelopen jaren de tentoonstelling Bnadem, een fotoserie over de eerste Marokkaanse Nederlanders in Gouda, door fotograaf Robert de Hartogh, en hun familie geportretteerd door de fotograaf Khalid Amakran.

Workshops en deelsessies: in de actiemodus!

Na de lunch verspreidde iedereen zich over verschillende locaties in de stad voor een breed palet aan deelsessies. Of je nu mee op pad ging met een inspectie van de Monumentenwacht, je liet inspireren door de verduurzaming van het Goudse stadhuis, leerde over hiphop als lifestyle, straattaalwoorden als loesoe leerde, of je verdiepte in de Nedergermaanse Limes: overal stond het verkennen van grenzen centraal. 

De deelnemers werden ook tot actie aangezet bij enkele sessies. Een van de deelnemers aan de stadswandeling mocht als heraut zijn groepsgenoten toespreken, andere bezoekers werden getest op hun straattaalkennis en bij de sessie over de herkomst van de Goudse kaas werden deelnemers gevraagd na te denken over wat zij zien als erfgoed en dit met hun buur te bespreken.

De grenzen van een klassiek instrument

Na een inspirerende middag kwam het gezelschap weer bijeen in de kerk voor een bijzondere muzikale ervaring. Organist en artistiek leider van Podium21 Geerten van den Wetering, samen met Ensemble Klang, liet horen hoe het eeuwenoude orgel ook in de 21e eeuw een podium kan krijgen. Hun eigentijdse vertolking van onder andere werk van Eric Satie was niet alleen indrukwekkend, maar ook een perfecte illustratie van hoe erfgoed zich blijft vernieuwen.

Afsluiting met Anne Kremers van FENIX

De dag werd afgesloten door een inspirerend gesprek tussen Marielle Hendriks en Anne Kremers, directeur van het recent geopende museum FENIX in Rotterdam. In een persoonlijk en energiek verhaal nam zij ons mee in de reis van idee tot realisatie van dit nieuwe kunstmuseum voor migratie. Met FENIX wil Anne Kremers de grenzen van het begrip ‘museum’ oprekken. Het stoffige imago dat aan het begrip museum vasthangt gaan ze bij FENIX niet uit de weg, maar omarmen ze juist. Met een innovatieve programmering moet FENIX een kloppend hart van de stad worden.

Over de Erfgoeddag

Erfgoedhuis Zuid-Holland organiseert, in samenwerking met de provincie Zuid-Holland, sinds 2007 de Erfgoeddag om professionals, vrijwilligers en geïnteresseerden met elkaar te verbinden en te betrekken bij urgente thema’s rondom erfgoed.

Deelnemers kunnen kennis opdoen over de achtergronden en laatste ontwikkelingen op het gebied van onze cultuurhistorie en zich inhoudelijk laten inspireren door vernieuwende invalshoeken en voorbeelden uit het veld. Daarnaast kunnen deelnemers op deze Erfgoeddag hun netwerken uitbreiden.