Terugblik Boerenbont: "Erfgoed bewaren is geen eenmalige actie"

Dagvoorzitter Kay Kok van het Erfgoedhuis Zuid-Holland opende de bijeenkomst. Hierna volgde Diederik van der Hoek die ons meenam in het herbestemmingstraject van de rijksmonumentale boerderij De Hooghkamer.

De Hooghkamer

De boerderij en schuren op het erf stonden de afgelopen acht jaar leeg en verkeerden in een slechte bouwkundige staat. Voor de koop was er door de provincie al een quickcan uitgevoerd, waardoor de herbestemmingsmogelijkheden inzichtelijk waren gemaakt. Aan het begin van het traject had Diederik meteen al goed contact met de gemeente, waardoor het vergunningsproces soepel verliep.

Zowel de boerderij als de omliggende schuren worden herstemd tot woning. Om een goed beeld te hebben van de monumentale waarde van de boerderij, is een bouwhistorisch onderzoek uitgevoerd. Een architect is in de arm genomen voor de restauratieplannen. Voor de renovatie van het dak is de subsidie voor groot onderhoud van daken van agrarische rijksmonumenten vanuit de provincie Zuid-Holland aangevraagd. Dit alles om historische boerderij zowel bewoonbaar als toekomstbestendig te maken.

Herbestemming die recht doet aan het verleden

De boerderij Ouwe Stee op Goeree-Overflakkee is een 300 jaar oude boerderij die al sinds 1879 in bezit is van de familie van Wilma Verburg-Ras. De boerderij is voor een groot deel nog in originele staat en was daarom de afgelopen 12 jaar te bezoeken als museum. Wilma benoemde dat de geschiedenis, de verhalen en de sfeer van de plek de basis vormde voor de herbestemmingsplannen. Hierbij is vooral gekeken naar monumentale waarden, zowel materieel als immaterieel, en hoe hier recht aan te doen.

Hierdoor ontstond het idee om ‘tiny houses’ (kleine zelfvoorzienende huisjes) op het erf te plaatsen op de plek waar ooit de kippenhokken stonden. Opbrengsten van deze huisjes gaan naar het onderhoud van de boerderij, waarbij bewoners geacht worden mee te helpen in het onderhoud van het erf en de boomgaard. Het vergunningsproces loopt nog, maar één principe staat volgens Wilma vast: de originaliteit en het verhaal van de plek moeten behouden blijven.

Ons Dorpje Overeind

De non-profitorganisatie ‘Ons Dorpje Overeind’ is een samenleefgroep die het erf van een monumentale boerderij deelt. Samen zorgt de organisatie voor het behoud van de historische boerderij. De boerderij zelf wordt bewoond maar er is ook een nieuwbouwwoning op het erf gebouwd met duurzame materialen. Naast het wonen op het erf, zetten de bewoners zich actief in voor de omgeving, wat een belangrijke voorwaarde was voor de vergunningverlening vanuit de gemeente. In de oude hooischuur bevindt zich een vergaderzaal en logeerhuis. 

Dit logeerhuis wordt ingezet voor respijtzorg (vervangende mantelzorg). Op het erf bevinden zich ook een boomgaard en voedselbos. Met oog voor de natuur en duurzaamheid wordt onderhoud aan het erf gepleegd en wordt alle opgedane kennis graag gedeeld. Zo worden er diverse educatieve activiteiten georganiseerd, waaronder voor basisscholen. Iedere bewoner dient zich wekelijks in te zetten voor het gezamenlijk doel: het onderhouden van het erf en de gegeven maatschappelijke functie.

Herbestemming is altijd maatwerk

Arie Bassa van Stichting Boerderij en Erf zet zich actief in voor het belang van boerderijen. Via advieswerk, sturen op samenwerking en het organiseren van cursussen bouwhistorie, probeert de stichting mensen bewust te maken van de historie van de boerderij waarin zij wonen. Arie neemt ons mee langs verschillende voorbeelden van herbestemming.

Wat doe je met vrijgekomen agrarische bebouwing? Juist door ontwikkeling blijf de boerderij behouden. Soms moeten er concessies worden gemaakt om bijvoorbeeld het wooncomfort te verbeteren. Herbestemming is altijd maatwerk volgens Arie, hieronder een paar praktische tips:

• Start met een inventarisatie van de karakteristieke waarden van de boerderij: wat moet behouden blijven? Schakel hiervoor een adviesbureau in, die eventueel ook kan helpen bij de aanvraag van vergunningen en subsidies.
• Kies een functie maar denk ook na over een goed alternatief. Kijk goed naar wat kan en mag, laat een deskundige meekijken. Welke vergunningen zijn nodig?
• Ga in een vroeg stadium in gesprek met de gemeente en bespreek de mogelijkheden.

Ondersteuning

Na al deze praktijkverhalen, was er ruimte om via een korte werksessie samen na te praten en na te denken over succesfactoren en mogelijke belemmeringen van iedere voorbijgekomen herbestemming. Het enthousiaste waarmee iedereen zich inzet voor agrarisch erfgoed sprong het meeste in het oog, ook al moet je soms als eigenaar een lange adem hebben.

In het afsluitende deel was er ruimte voor informatie over ondersteuning. Kay Kok van het Erfgoedhuis gaf meer informatie over de ervenconsulent, een adviseur op het gebied van boerenerven. Het Erfgoedhuis biedt in samenwerking met provincie Zuid-Holland een adviesloket aan voor het opnieuw inrichten van het erf met behoud van historische waarde en biodiversiteit. Zie voor meer informatie onze website (januari 2026). Ook werd kort verteld wat de handreiking over Zuid-Hollandse boerderijlinten voor eigenaren kan betekenen.

Vanuit de provincie zijn verschillende subsidiemogelijkheden beschikbaar voor het onderhoud van rijksmonumenten. Hanneke Nuijten van provincie Zuid-Holland gaf hier meer uitleg over. Er is subsidie beschikbaar voor restauratie aan rijksmonumenten, voor groot onderhoud aan daken van agrarische rijksmonumenten en voor restauratie van kleine rijksmonumenten. Zie voor meer informatie de website van provincie Zuid-Holland. Voor monumenten die geen rijksmonument zijn, biedt het Nationaal Restauratiefonds de cultuurfonds-hypotheek aan. Dit is een lening met een lage rente voor restauratie van ‘niet-rijksmonumenten.’ Zie voor meer informatie de website van het Nationaal RestauratieFonds.

Tot slot vertelde Pia van Toorn meer over haar rol als aanjager herbestemming bij de provincie Zuid-Holland. Van Toorn zet zich in voor rijksmonumenten die in slechte staat zijn, waarbij ze kosteloos meedenkt over mogelijke herbestemmingen, subsidies, leningen en bemiddeld tussen verschillende partijen. Om zo het herbestemmingsproces te bevorderen.

Tekst: Romy van Drunen (Erfgoedhuis Zuid-Holland)

Redactie: Kay Kok (Erfgoedhuis Zuid-Holland)