Subsidieregelingen voor gemeentelijke monumenten onder de loep: wat is mogelijk voor gemeenten?

Het belang van een goede subsidieregeling

Een goed functionerende subsidieregeling ondersteunt eigenaren in het goed onderhouden van hun monumentale pand en creëert draagvlak voor deze monumentenstatus. Door het vaststellen van een helder aanvraagproces zorgt een subsidie ook voor doeltreffende maatregelen en worden onnodige ingrepen, en dus kosten en soms ook schades, voorkomen. 

Een goede subsidieregeling moet makkelijk vindbaar zijn voor monumenteigenaren. Hier ligt voor veel gemeenten ruimte voor verbetering. Ook kwam uit de inventarisatie naar voren dat veel subsidieverordeningen sterk verouderd zijn en mogelijk door de jaren heen niet zijn geëvalueerd. Naast de vindbaarheid van de subsidie is het ook belangrijk hoe je als gemeente over de mogelijkheden communiceert. Door in te zetten op kennisdeling over het belang van regelmatig en doeltreffend onderhoud in combinatie met de daarvoor bedoelde subsidiemogelijkheden stimuleer je als gemeente het gebruik van de regeling. Dit kan in de vorm van goede informatie op de website, maar bijvoorbeeld ook door het organiseren van informatieavonden of door handige stappenplannen of wegwijzers aan monumenteigenaren aan te bieden. 

Een goede start en afhandeling

Iedere subsidieregeling is geïnventariseerd op hoe het aanvraagproces verloopt, welke criteria er zijn en hoe de subsidie wordt afgehandeld. Hoewel regelingen inhoudelijk veel van elkaar verschillen, komt het aanvraagproces vaak overeen. Naast het aanvraagformulier vragen de meeste gemeenten om een begroting, werkomschrijving en in sommige gevallen om bouwtekeningen. Opvallend hierbij is dat er vaak geen controle plaatsvindt op de noodzakelijkheid van de ingediende werkzaamheden.

Na gereedmelding van de werkzaamheden, vragen veel gemeenten naar het aanleveren van financiële eindverantwoording. Sommige gemeenten laten daarnaast ook een inspectie uitvoeren. Juist om de doelmatigheid van de subsidie te controleren is een opleveringsinspectie belangrijk. Zowel een intake-inspectie als een opleveringsinspectie kunnen worden gedaan door Monumentenwacht Zuid-Holland, neem voor vragen of advies contact op. 

Monumentenwacht Zuid-Holland

De ervaring leert dat goed en regelmatig onderhoud de beste manier is om monumenten in stand te houden. Monumentenwacht Zuid-Holland voert als onafhankelijke partij bouwkundige inspecties uit, stelt meerjarenonderhoudsbegrotingen op en geeft onderhoudsadvies. 
Een aantal gemeenten, zoals gemeente Noordwijk, stelt zowel het abonnement op de Monumentenwacht als een periodieke inspectie subsidiabel.

Andere gemeenten stellen als indieningsvereiste dat de aanvrager lid moet zijn van de Monumentenwacht Zuid-Holland. Hierbij moet echter wel vermeld worden dat dit lidmaatschap niet enkel een vereiste zou moeten zijn en dat er ook daadwerkelijk gebruik moet worden gemaakt van de diensten. Op die manier kan je als gemeente toetsen of de aangevraagde subsidie daadwerkelijk nodig is.

Door periodieke inspecties uit te laten voeren hou je als eigenaar grip op de onderhoudsstaat van je monument. Daarnaast voorkomt het dat achterstallig onderhoud uitgroeit tot grote gebreken en daarmee hogere kosten.

Samengevat bestaat een goede subsidieregeling uit:

1. Heldere en goed vindbare informatie over de mogelijkheden en de te nemen stappen
2. Een subsidieverordening die up-to-date is
3. Een helder aanvraagproces waarbij idealiter zowel vooraf als achteraf wordt gecontroleerd of de werkzaamheden noodzakelijk zijn én doeltreffend en correct zijn uitgevoerd.

Wat is er allemaal mogelijk?

Wat gemeenten aan subsidies kunnen aanbieden is verschillend. Afhankelijk van het aantal monumenten en de beschikbare budgetten lopen de subsidiemogelijkheden per gemeente nogal uiteen. Bij het opstellen of actualiseren van het gemeentelijk subsidiebeleid, kan het prettig zijn om voorbeelden van andere gemeenten als inspiratiebron te gebruiken.

Goede voorbeelden 

1. Gemeente Leiden: Historisch Stadsbeeld
   Deze subsidie is inzetbaar voor verschillende historische objecten om het historische stadsbeeld te verbeteren. Als vast onderdeel in het subsidietraject wordt na gereedmelding van de uitgevoerde werkzaamheden een inspectie uitgevoerd.
2. Gemeente Leidschendam-Voorburg: subsidie voor gemeentelijke monumenten
   Deze subsidie is bedoeld voor eigenaren van onder andere gemeentelijke monumenten, karakteristieke gebouwen en voor groenmonumenten. De controle van de uitgevoerde werkzaamheden wordt gedaan aan de hand van rekeningen en betaalbewijzen.
3. Gemeente Nissewaard: subsidieregeling gemeentelijke monumenten
   Deze subsidie is alleen inzetbaar voor gemeentelijke monumenten, voor onderhouds- of restauratiewerkzaamheden. Als onderdeel van de eindverantwoording moeten foto’s van de uitgevoerde werkzaamheden worden ingediend. 

Daarnaast zijn alle mogelijkheden die gemeenten aanbieden in kaart gebracht. Hierbij zijn de volgende vragen gesteld: Welke werkzaamheden worden zoal subsidiabel gesteld door gemeenten en voor welk type monument? Wat moet de aanvrager allemaal aanleveren? Hoe verdelen gemeenten het beschikbare subsidiebudget?
Hieronder een overzicht:

Voor welke objecten is subsidie aan te vragen?

• Rijksmonumenten
  Subsidie voor rijksmonumenten wordt aangeboden door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). Bekijk de mogelijkheden op de website van de RCE. 
  Tip: verwijs op de website van de gemeente naar de juiste bronnen, om een duidelijk overzicht voor alle monumenteneigenaren te creëren.
• Gemeentelijke monumenten
  De meeste gemeenten stellen instandhoudingswerkzaamheden voor gemeentelijke monumenten subsidiabel, wel verschillen de voorwaarden per gemeente sterk.
• Beeldbepalende panden, karakteristieke gebouwen en cultuurhistorische waardevolle objecten
  Naast een monumentenstatus zijn er ook andere vormen van bescherming mogelijk via het omgevingsplan (voorheen bestemmingsplan). Gemeenten kiezen in de meeste gevallen voor een subsidieregeling die van toepassing is op zowel gemeentelijke monumenten als op andere objecten, zoals beeldbepalende panden in gemeente Noordwijk en cultuurhistorisch waardevolle objecten in gemeente Alphen aan den Rijn.
• Groene monumenten
  Gemeente Leidschendam-Voorburg stelt werkzaamheden aan groene monumenten door een erkend boomverzorgingsbedrijf subsidiabel.

Welke kosten zijn zoal subsidiabel?

• Instandhoudingswerkzaamheden: onderhoud en restauratie
  Onderhouds- en restauratiewerkzaamheden dienen sober, noodzakelijk en doelmatig te zijn, om verval te voorkomen. 
  Tip: om de doelmatigheid van de ingediende werkzaamheden te toetsen, kan het waardevol zijn om van tevoren een intake-inspectie uit te laten voeren. Dit kan houvast bieden tijdens de beoordeling van een aanvraag. Monumentenwacht Zuid-Holland biedt deze dienst aan.
• Bouwhistorisch onderzoek
  Diverse gemeenten bieden subsidie aan voor bouwhistorisch onderzoek voor gemeentelijke monumenten. Gemeente Zoetermeer biedt subsidie aan voor onderzoek naar herbestemmingsmogelijkheden voor gemeentelijke monumenten die geen woonhuis zijn. Onder de subsidiabele kosten vallen onder andere een bouwhistorisch onderzoek en onderzoek naar bouwhistorische gebreken.
• Verduurzaming
  Gemeente Den Haag heeft een subsidieregeling opgesteld voor verduurzaming van gemeentelijke monumenten, specifiek gericht op isolatie.  
• Abonnementskosten Monumentenwacht Zuid-Holland en/ of kosten inspectierapport 
  Sommige gemeenten stellen zowel het abonnement bij de Monumentenwacht Zuid-Holland als een periodieke inspectie subsidiabel.
• Activiteiten historisch stadsbeeld
  Gemeente Leiden heeft een subsidieregeling voor de verbetering van het historisch stadsbeeld, waarbij diverse historische objecten en gebouwen in aanmerking komen voor subsidie. Denk hierbij aan restauratie, maar ook onderzoek naar historische kleuren van gevels en de restauratie van historische winkelpuien.

Indieningsvereisten: wat stel je verplicht?

Onze tip: maak deze lijst niet te uitgebreid, om de gebruiksvriendelijkheid van de subsidie te vergroten. Denk aan:

• Inspectierapport: wat is echt nodig?
• Beeldmateriaal
• Gespecificeerde begroting van de kosten
• Werkomschrijving 

Hoe handel je een subsidieaanvraag af?

• Opleveringsinspectie
  Door het uit te laten voeren van een opleveringsinspectie heb je als gemeente goed zicht op de uitgevoerde werkzaamheden. Zijn deze volgens de gestelde voorwaarden uitgevoerd? Enkele gemeenten geven aan dat er na de gereedmelding van de werkzaamheden een inspectie plaatsvindt. Sommige gemeenten kiezen ervoor om altijd een inspectie uit te laten voeren, andere steekproefsgewijs.
• Beeldmateriaal
  Mocht een opleveringsinspectie niet mogelijk zijn, kan het beoordelen van beeldmateriaal van de werkzaamheden ook uitkomst bieden.
• Financiële eindverantwoording
  Bestaande uit facturen en betaalbewijzen. 

Verdeling van het subsidiebudget 

Het verdelen van het beschikbare budget kan lastig zijn, hoe zorg je er als gemeente voor dat zo veel mogelijk mensen aanspraak kunnen maken op de subsidie? Naast goede communicatie over de mogelijkheden, is het evalueren van de regeling net zo belangrijk. Vragen sommigen bijvoorbeeld vaker subsidie aan dan anderen? Zijn er veel aanvragen die moeten worden afgewezen vanwege het bereiken van het subsidieplafond? 

• Subsidie versus lening
  De meeste gemeenten hebben gekozen om een subsidie beschikbaar te stellen. Enkele gemeenten bieden een laagrente lening aan, in samenwerking met het Restauratiefonds. Zo heeft gemeente Schiedam het Schiedamse Monumentenfonds opgericht voor gemeentelijke monumenten, inzetbaar voor restauratie en energiebesparingsmaatregelen.
• Hoogte van de subsidie
  Het percentage van de subsidiabele kosten die de hoogte van de subsidie bepalen loopt per regeling erg uiteen. Dit geldt ook voor het minimale en maximale subsidiebedrag. De meeste gemeenten hebben de hoogte van de subsidie per werkzaamheid aangegeven. 
  Tip: communiceer ook goed wanneer de aanvraagperiode start of dat er het hele jaar door subsidie mag worden aangevraagd.
• Beoordelingsvolgorde subsidieaanvragen
  De meeste gemeenten geven aan de subsidieaanvragen te beoordelen op volgorde van indiening. Enkele gemeenten geven aan de aanvragen te boordelen op mate van urgentie (specifiek gericht op restauratie). 
• Hoe vaak mag een eigenaar de subsidie aanvragen?
  Deze informatie is vaak lastig terug te vinden in de subsidieverordeningen. De regelingen waarin dit wel terug te vinden is, lopen wat betreft tijdsperiode aardig uiteen. Vaak mag een subsidie jaarlijks worden aangevraagd, met uitzondering van werkzaamheden waarvoor binnen een vastgestelde periode eerder al subsidie is toegekend.

Meer weten?

Wil je meer informatie? Neem dan contact op met het Provinciaal Steunpunt Cultureel Erfgoed of met Monumentenwacht Zuid-Holland.