Interview: historische moestuinen als voedselverbindingsplek

'Mijn opa was directeur van de land- en tuinbouwschool in Wijchen. Zijn huis en tuin grensden direct aan de school. Telkens als we op bezoek kwamen, trok hij ons mee de moestuin in en riep enthousiast: "Waar heb je zin in? Ik heb alles –wortels, aardbeien!" Niets was volgens hem lekkerder dan groente uit eigen tuin.'

Volgens Miriam Offermans komt daar haar liefde voor voedsel vandaan. Al ruim 25 jaar zet zij zich in voor organisaties die werken aan gezond, lokaal voedsel. Met haar bureau Public@stake ondersteunt ze maatschappelijke organisaties die de voedseltransitie willen versnellen. Ze is betrokken bij de Haagse Voedselraad en werkte eerder voor Voedselfamilies Zuid-Holland, de European Alliance for Plant-Based Foods en het World Food Center.

'De groene vingers van mijn opa heb ik niet geërfd, maar wél het besef dat we terug moeten naar gezond, biologisch en lokaal geproduceerd voedsel. Want dat vind je niet meer in de supermarkt. Nog niet zo lang geleden vonden we het volkomen normaal dat ons eten van dichtbij kwam. Daar moeten we naar terug. Niet om terug te draaien, maar juist om vooruit te gaan.'

Voedsel-verbindingsplekken

Miriam merkt dat het bewustzijn over de manier waarop we met voedsel omgaan groeit. Maar vooral ook hoe voedsel mensen kan samenbrengen, uit een sociaal isolement trekt en een gevoel van saamhorigheid stimuleert. 'In Den Haag zie ik dat bewoners in wijken zelf het initiatief nemen: ze starten gezamenlijke tuinen, organiseren buurtmaaltijden en creëren groene ontmoetingsplekken,’ vertelt ze. ‘Ik noem dat voedsel-verbindingsplekken: plekken waar mensen elkaar en voedsel opnieuw leren kennen. Hier zie je het begin van een normverandering – niet door grote woorden, maar gewoon door te doen.’

Begin mei sprak Miriam Offermans op een bijeenkomst van Erfgoedhuis Zuid-Holland, waar de publicatie Breng de Moestuinen weer tot leven! werd gepresenteerd. Deze aanpak is geschreven voor eigenaren en beheerders van historische buitenplaatsen in Nederland die overwegen een moestuin op hun terrein te herintroduceren.

‘Die landgoederen zijn fantastisch en hebben veel meer potentie als mensen hier echt weer samenkomen om voedsel te verbouwen en van daaruit meer gezamenlijke activiteiten stimuleren,’ stelt Miriam Offermans. ‘En het gaat dan niet zozeer om de productie. Die tuinen hoeven niet wekelijks manden vol groenten af te leveren, juist de ontmoeting met elkaar en de verbinding met de natuur is waardevolle opbrengst.’

‘Vorige week bezocht ik het Haagse Landgoed Oostduin– Arensdorp, een mooi voorbeeld van hoe een landgoed bij mensen en voedsel bij elkaar brengt. Daar ligt een prachtige moestuin, waar vrijwilligers wekelijks samenwerken. De buurt kan hier binnenkort aanschuiven voor een grootse buurtmaaltijd, georganiseerd door bewoners en vrijwilligers uit de wijk.’

‘Mijn advies aan landgoederen met een moestuin: zet deze historische plekken in als ‘voedsel-verbindingsplekken’. Dat vergroot de betrokkenheid. Als je mensen uitnodigt naar een moestuin, haken degenen zonder groene vingers vaak al af. Maar nodig je mensen uit om samen voedsel te bereiden, te eten en elkaar te ontmoeten, dan spreek je een veel bredere groep aan.’

De maatschappelijke waarde

In opdracht van provincie Zuid-Holland onderzocht Miriam de maatschappelijke betekenis van voedsel-verbindingsplekken. Ze keek wat deze initiatieven met elkaar gemeen hebben en welke rol ze spelen in een gezonde leefomgeving. ‘Wat opvalt, is dat deze plekken bijdragen aan meerdere maatschappelijke opgaven – van gezondheid en klimaat tot sociale cohesie,’ legt ze uit. ‘Ze brengen mensen samen, maken voeding tastbaar en versterken de band met de omgeving.’

Tegelijkertijd vraagt het onderhouden van zulke plekken om inzet en betrokkenheid. ‘Deze initiatieven draaien op vrijwilligers,’ benadrukt Miriam. ‘Mensen die de tuin coördineren, oogsten, koken, of activiteiten organiseren. Zonder hen zouden deze plekken niet bestaan.’

Maar alleen vrijwillige inzet is niet genoeg om écht impact te maken. ‘Voedsel-verbindingsplekken hebben een stevige duw in de rug nodig,’ zegt ze, ‘en gemeenten kunnen daarbij helpen bijvoorbeeld door de plek van voedsel te erkennen in beleid met het opstellen van een voedselstrategie. Zij moeten de meerwaarde van deze plekken erkennen, de zichtbaarheid ervan vergroten en actief belemmeringen wegnemen – op het gebied van wet- en regelgeving, ruimtelijke ordening, toegang tot financiering, grond en andere praktische obstakels.’

Je ziet het pas als je het doorhebt

‘Voor deze plekken geldt de beroemde uitspraak van Johan Cruijff: “Je ziet het pas als je het doorhebt.” Het gaat om de kracht van voedsel en verbinding. Weten waar je eten vandaan komt, samen werken in de tuin, samen koken en eten – dat zijn de momenten waarop mensen elkaar écht ontmoeten.’

Ook de historische moestuinen van Zuid-Holland kunnen zo’n plek van verandering worden en helpen om de verbinding met voedsel te herstellen. ‘Veel mensen weten niet meer waar hun eten vandaan komt of hoe ze ermee kunnen koken. Historische moestuinen kunnen een plek zijn voor ontmoeting, educatie en gezonde keuzes. Bovendien helpen zij mee de voedseltransitie te versnellen als bron van verbinding, gezondheid en inspiratie.’

Tekst: Merel Eijken