Studenten werpen nieuw licht op rijksmonumenten tijdens hackathon

Het concept van de ‘hackathon’ komt uit de IT-wereld, maar wordt inmiddels in veel sectoren ingezet. In een korte, intensieve periode werken deelnemers aan oplossingen voor verschillende vraagstukken. Het Erfgoedhuis greep deze vorm aan om samen met verschillende opleidingen, gedurende twee dagen, twee rijksmonumenten onder de loep te nemen.

Wat mag en kan er in een monumentale kerk?

In de Teresia van Avilakerk in Den Haag bogen studenten van de minor Religieus erfgoed (Reinwardt Academie & de Vrije Universiteit) zich over de transformatieruimte van deze hoog monumentale kerk. Vooraf verdiepten zij zich al in de geschiedenis, ontwikkeling en de waarden van de plek. Deze informatie vertaalden ze naar een transformatiekader, als basis voor mogelijke nieuwe ontwikkelingen. Andere studenten, van de minor Redesign Heritage (Saxion Deventer), werkten aan ideeën voor concrete invullingen van de kerk met als uitgangspunt: het behoud van de maatschappelijke functie en van de monumentale waarden. 

Bij religieus erfgoed spelen vaak veel emoties en botsende belangen. Studenten maakten in speeddates kennis met belangrijke spelers uit de praktijk:

• De kerkelijk eigenaar: parochiebestuur Maria Sterre der Zee en Bisdom Rotterdam.
• De overheid: gemeente Den Haag (erfgoed en sociaal domein) en de provincie Zuid-Holland.
• Erfgoedspecialisten: Museum Catharijneconvent en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

Op basis van de gesprekken met bovenstaande partners en een verkenning van de omgeving werkten de studenten verder aan hun eindproducten. Het was niet de meest eenvoudige casus. Een rooms-katholieke kerk verliest haar functie pas officieel als de gewijde en liturgische elementen volgens kerkelijk recht zijn verwijderd. Dat botst veelal met erfgoedwetgeving en -beleid. Het betekent onderhandelen en afwegen, en zorgvuldig omgaan met interieur bij nevengebruik en mogelijke nieuwe functies. Studenten leerden dat de realiteit niet altijd zwart-wit is, dat zij als (toekomstig) professional te maken kunnen krijgen met ethische vragen en daarin hun positie moeten kiezen en onderbouwen. 

De studenten religieus erfgoed presenteerden aan het einde van de dag de transformatiekaders. Mooi om te zien dat er overlap zat tussen de groepen, maar ook dat er verschillende accenten werden gelegd. De studenten hadden zeker niet alleen oog voor de “klassieke” monumentale waarden, ze hadden ook oog voor het gebouw als drager van immaterieel erfgoed. Daarnaast werd duidelijk dat het verdwijnen van bepaalde monumentale waarden weer de nodige ruimte kan bieden voor het gebruik van de kerk. Het bleek nog best lastig om niet te snel op de stoel van de ontwerper te gaan zitten. Daar ligt een mooie vervolgstap voor de studenten Redesign Heritage, die na de hackathon verder werken aan hun ideeën voor de Teresia van Avilakerk.

Nieuw licht op Kasteel Oud Wassenaar 

Op 16 en 17 oktober kreeg Kasteel Oud Wassenaar een metamorfose door studenten van de minor Architectural Lighting Design van Hogeschool Saxion (Interior Design). Gewapend met beamers kregen zij de opdracht om in de twee dagen lichtontwerpen te realiseren, gebaseerd op de geschiedenis en architectuur van de plek. Na een kennismaking met het monument gingen de studenten in groepen aan de slag. Niet alleen was de plek nieuw, ook alle softwareprogramma’s en technieken moesten ze zich eigen maken. Dit was intensief, maar ook leerzaam. Het leverde mooie, unieke kunstwerken op die zorgden voor een totaal andere beleving van het gebouw. Het zorgde voor een verbinding tussen het verleden en de architectuur met hedendaagse, maatschappelijke thema’s.

Op vrijdagmiddag, toen de meesten nog druk bezig waren met de puntjes op de i, was er een sneakpreview voor gedeputeerde Meindert Stolk (provincie Zuid-Holland), wethouder Ronald Zoutendijk (gemeente Wassenaar) en directeur-bestuurder Marielle Hendriks (Erfgoedhuis Zuid-Holland). Zo konden de studenten hun praatje alvast oefenen voor de eindpresentaties in de avond, wanneer de lichtontwerpen nog beter te beleven zijn. ’s Avonds werd het pand drukbezocht door genodigden en omwonenden. De presentaties konden op veel enthousiasme rekenen. 

De studenten lieten zien hoe je met relatief eenvoudige middelen een erfgoedlocatie compleet kunt transformeren zonder ook maar een spijker in de muur te slaan. Met hun belevingsgerichte ontwerpen lieten de studenten zien hoe erfgoed op een eigentijdse en aansprekende manier kan worden gepresenteerd, veel toegankelijker voor een breder publiek dan de gebruikelijke tekstbordjes of audiotours. Meerdere bezoekers vroegen zich ook af of dit niet voor altijd onderdeel kon worden van het monument. Tegelijk zijn juist de vluchtigheid en tijdelijkheid onderdeel van de beleving, zoals docent en ontwerper Thyrza Coenraad het mooi verwoordde. Toch is dit duidelijk iets waar de erfgoedsector vaker mee zou kunnen experimenteren. Dus: welke locatie is de volgende?

Met dank aan

Dit project kwam tot stand met een bijdrage van de provincie Zuid-Holland en kon niet zonder de inzet van vele partners. Met dank aan: Hogeschool Saxion, Reinwardt Academie, Vrije Universiteit Amsterdam, Stichting Monumentenbezit, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Catharijneconvent, Parochie Maria Sterre der Zee, Bisdom Rotterdam, gemeente Den Haag. En natuurlijk alle studenten!

Verslag: Floor Vierenhalm
Fotografie: Nike Liscaljet