Veelgestelde vragen

Archeologie

• Wat is een opgraving?

  Met een opgraving worden alle bodemverstorende handelingen bedoeld die gericht zijn op het vinden van ondergronds cultureel erfgoed. Ook de verstoring, verplaatsing of verwijdering van cultureel erfgoed onder water (scheepswrakken) valt volgens de Erfgoedwet onder opgraven. Opgraven is voorbehouden aan daartoe gecertificeerde bedrijven en overheden. Overigens wordt het zoeken en vinden met een metaaldetector níet beschouwd als opgraving, mits de bodem niet dieper dan 30 cm onder maaiveld wordt verstoord. Aan metaaldetectie zijn voorwaarden verbonden; zie ook Is het zoeken naar archeologische vondsten met een metaaldetector toegestaan?

• Wat is een toevalsvondst?

  Een toevalsvondst is een archeologische vondst die niet tijdens een archeologisch onderzoek of opgraving wordt gedaan. Ook vondsten die met behulp van metaaldetectie worden gevonden worden hiertoe gerekend.

• Wie is eigenaar van archeologische vondsten?

  Alle in Zuid-Holland gevonden archeologische objecten, uitgezonderd toevalsvondsten, zijn krachtens de wet eigendom van de staat (maritieme objecten), de provincie of een depothoudende gemeente. Een archeologische toevalsvondst is voor de helft eigendom van de eigenaar van de grond en voor de helft van de vinder.

• Waar wordt de archeologische collectie van Zuid-Holland bewaard?

  Archeologische vondsten uit opgravingen in Zuid-Holland worden bewaard in het provinciaal depot in Alphen aan den Rijn. Dit is niet toegankelijk voor publiek. De collectie is digitaal te raadplegen via archeologie.zuid-holland.nl. Sinds 2011 kunnen belangstellenden ook terecht in het Archeologiehuis Zuid-Holland, waar interessante archeologische objecten te zien zijn voor het grote publiek.

• Waar meld ik mijn vondst?

  Alle archeologische vondsten en de vondstlocaties moeten worden aangemeld in de door de overheid beheerde database ARCHIS. Dit geldt dus ook voor toevalsvondsten. Het melden van een vondst betekent niet dat de vinder de vondst moet inleveren. Toevalsvondsten zijn eigendom van de vinder. Bij schatvondsten zijn de vinder en de grondeigenaar ieder voor de helft eigenaar van de vondst, of van de waarde ervan.

  Zie hiervoor de website van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

• Welke rol kunnen vrijwilligers spelen bij onderzoek?

  Vrijwilligers mogen assisteren bij professionele opgravingen. Dit moet dan zijn opgenomen in het Programma van Eisen. Het kan gaan om informatie geven, meewerken in het veld en vondstverwerking. Vrijwilligers die zijn verenigd en statutair hebben vastgelegd belang(stelling) te hebben in archeologie kunnen – met toestemming van de gemeente en de grondeigenaar - ook zelfstandig archeologisch onderzoek verrichten. Dit kan alleen op locaties die de gemeente door middel van een negatief selectiebesluit, bijvoorbeeld op een (aanvraag) omgevingsvergunning, als niet behoudenswaardig heeft bestempeld. Aan een opgraving door vrijwilligers zijn voorwaarden verbonden en het onderzoek mag geen alternatief zijn voor professioneel onderzoek, bijvoorbeeld uit kostenoverweging van een gemeente.

• Welke rol kunnen vrijwilligers spelen bij beleid?

  Vrijwilligers kunnen ondersteuning bieden bij de totstandkoming en uitvoering van beleid van een gemeente of regio. Met hun kennis van de lokale geschiedenis en archeologie kunnen vrijwilligers bijvoorbeeld een bijdrage leveren aan de totstandkoming en actualisatie van archeologische verwachtingskaarten. Vrijwilligers zijn ook inzetbaar als het gaat om publieksbereik.

• Wat is het verschil tussen een archeologische waarden- en verwachtingskaart en een beleidskaart?

  De naam zegt het eigenlijk al: in een waarden- en verwachtingskaart staan de terreinen aangegeven waarvan is vastgesteld of verwacht wordt dat er archeologische waarden aanwezig zijn. De restricties die de gemeente verbindt aan ontwikkelingen in en grondgebruik van deze terreinen worden inzichtelijk gemaakt in de bijbehorende beleidskaart.

• Bestaan er subsidiemogelijkheden voor archeologie?

  Ja, er zijn verschillende subsidieregelingen en fondsen die een project of activiteit op het gebied van archeologie financieel (mede) mogelijk kunnen maken. De provincie Zuid-Holland heeft hiervoor de Subsidieregeling Publieksbereik Archeologie en de Subsidieregeling Erfgoedlijnen. Op landelijk niveau bestaan er ook financieringsmogelijkheden voor archeologische publieksinitiatieven. De Stichting Nationale Archeologiedagen biedt hiervan een overzicht.

• Wat is de Provinciale Onderzoeksagenda Archeologie?

  De Provinciale Onderzoeksagenda Archeologie (POA) is een leidraad voor archeologen in Zuid-Holland. Hierin staan onderzoeksvragen geformuleerd waarop toekomstig archeologisch onderzoek een antwoord moet geven. De POA is onderverdeeld in vijf thema’s waaraan de provincie groot belang hecht. Het gaat om:

  1. Strijd tegen en met het water,
  2. Overgangsfasen in de bewoningsgeschiedenis,
  3. Leven en wonen rond de Limes,
  4. Holland, ontstaan en vorming van het graafschap,
  5. Stad en platteland in de vroeg-moderne tijd.

  De POA is na te lezen op de website van de provincie Zuid-Holland.

• Waar vind ik een overzicht van aan archeologie gerelateerde activiteiten in Zuid Holland?

  Op de website van Geschiedenis van Zuid-Holland vind je alles op het gebied van archeologie in Zuid-Holland onder één muisklik. Naast nieuws, evenementen en informatie over topvondsten bij u in de buurt zijn er video’s te zien over archeologie. Voor mensen die zelf actief aan de slag willen met archeologie biedt de website een overzicht van de verschillende (vrijwilligers)verenigingen.

• Is het zoeken naar archeologische vondsten met een metaaldetector toegestaan?

  Ja, sinds de Erfgoedwet van kracht is (2016) is het voor hobbyisten mogelijk om met een metaaldetector naar archeologische vondsten te zoeken in de bovenste dertig centimeter van de grond. De wetgever gaat er hierbij vanuit dat de bovenste grondlaag meestal bewerkt en dus al verstoord is. In de bovenste dertig centimeter van de grond worden geen intacte archeologische vindplaatsen verwacht. Voor vondsten die dieper liggen geldt een opgravingsverbod. Aan metaaldetectie zijn restricties verbonden. Je leest er hier meer over.

  Zoeken met de metaaldetector is alleen toegestaan op landbodems. Voorwaarde is dat er toestemming is verkregen van de grondeigenaar of –beheerder. Zoeken onder water of in de directe nabijheid van water is verboden. Ook is het niet toegestaan om met een metaaldetector te zoeken op archeologische monumenten of op archeologische opgravingen of op terreinen waarvoor de gemeente een detectorverbod heeft ingesteld middels een Algemene Plaatselijke Verordening of Erfgoedverordening.

  Vondsten die met een metaaldetector zijn gevonden en opgegraven worden beschouwd als toevalsvondst. Hiervoor geldt een meldingsplicht. Zie ook waar meld ik mijn vondst?

  Doel van de vondstmeldingsplicht is om zoveel mogelijk informatie te borgen. Meer kennis leidt onder andere tot een betere basis voor archeologische verwachtingskaarten, die gebruikt worden door gemeenten om te bepalen of ergens een uitgebreid archeologisch onderzoek zou moeten plaatsvinden omdat er een vindplaats wordt verwacht.

  De gedragscode en regels voor verantwoord gebruik van de metaaldetector in Nederland zijn terug te lezen op de website en brochure van het project Portable Antiquities of the Netherlands (PAN). Zie hiervoor deze website met bijzondere bodemvondsten.

Bouwhistorisch onderzoek

• Wat is bouwhistorisch onderzoek?

  Een bouwhistorisch onderzoek levert inzicht en kennis over monumentale en bouwhistorische waarden van een gebouw (inwendig en uitwendig).

• Wanneer laat ik bouwhistorisch onderzoek uitvoeren?

  Een bouwhistorisch onderzoek is een praktische handleiding en basis voor verbouwings- en herstelplannen van een (beschermd of niet beschermd) monument. Ook is het een concreet hulpmiddel bij de beoordeling van een restauratie- of verbouwplan door overheidsinstanties die betrokken zijn bij de procedure.

• Wie betaalt bouwhistorisch onderzoek?

  Bouwhistorisch onderzoek wordt doorgaans door de aanvrager/initiatiefnemer betaald. In sommige gemeenten bestaat echter een subsidieregeling, waarbij een gedeelte van de onderzoekskosten subsidiabel is.

• Zijn er richtlijnen voor bouwhistorisch onderzoek?

  Ja, deze richtlijnen zijn bedoeld voor eigenaren, gebruikers en beheerders van gebouwen, complexen en gebieden. Tevens bieden zij een handreiking aan overheden, architecten en adviseurs, projectmanagers, bouwhistorici en studenten. Download de Richtlijnen Bouwhistorisch Onderzoek.

Cultuurhistorische waarden

• Wat zijn cultuurhistorische waarden?

  Cultuurhistorische waarden zijn sporen, objecten, patronen en structuren die zichtbaar of niet zichtbaar onderdeel uitmaken van onze leefomgeving en een beeld geven van een historische situatie of ontwikkeling. In veel gevallen bepalen deze cultuurhistorische waarden de identiteit van een plek of gebied en bieden ze aanknopingspunten voor toekomstige ontwikkelingen. De waarden blijven zo onderdeel van de manier waarop we ons land beleven, inrichten en gebruiken.

• Wat is een cultuurhistorische waardenkaart?

  Een cultuurhistorische waardenkaart is een (digitale) cartografische weergave van de in het landschap aanwezige en verdwenen landschapstypen en cultuurhistorische structuren en relicten.

• Hoe worden (ruimtelijke) cultuurhistorische waarden beschermd?

  Met de invoering van de OW is het verplicht om in de toelichting van het Omgevingsplan een beschrijving op te nemen van de wijze waarop met de in het gebied aanwezige cultuurhistorische waarden en in de grond aanwezige of te verwachten monumenten rekening is gehouden (artikel 3.1.6 lid 2 sub a Bro).

  De erkende cultuurhistorische waarden kan men niet allemaal als (wettelijk) beschermd monument of gezicht aanwijzen, maar ze zijn wel onderdeel van de manier waarop wij ons land beleven, inrichten en gebruiken. Voor toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen vormen ze een uitgangspunt of inspiratiebron.

• Wat is de omgang met (ruimtelijk) Cultureel Erfgoed voor gemeenten?

  Gemeenten kunnen in het omgevingsplan het ruimtelijke erfgoed beschermen zonder er het label ‘monument’ op te plakken. Het voorkomen van aantasting van de omgeving van beschermde monumenten, voor zover die aantasting een negatieve invloed heeft op het aanzicht of de waardering van die monumenten, is een belangrijk uitgangspunt onder de OW.

  Gemeenten hebben meer verantwoordelijkheid en ruimtelijke veranderingen komen tot stand door middel van een integrale aanpak in overleg met diverse partijen.

Cultuurlandschap

• Wat is het verschil tussen een natuur- en cultuurlandschap?

  Een cultuurlandschap is ontstaan door de activiteiten van mensen en bestaat uit inrichtingselementen als wegen, akkers en weilanden, parken en vijvers, huizen en fabrieken, dorpen en steden. In een natuurlandschap zijn dergelijke elementen ondergeschikt of helemaal niet aanwezig.

  In de Omgevingswet vallen Cultuurlandschappen onder het containerbegrip Cultureel Erfgoed: monumenten, archeologische monumenten, stads- en dorpsgezichten, cultuurlandschappen en, voor zover dat voorwerp is of kan zijn van een evenwichtige toedeling van functies aan locaties in het omgevingsplan, ander cultureel erfgoed als bedoeld in artikel 1.1 van de Erfgoedwet.

• Waar vind ik de cultuurhistorische waarden op kaart in Zuid-Holland?

  De cultuurhistorische waardenkaart van Zuid-Holland staat op de website van de provincie. Verschillende gemeenten hebben inmiddels een eigen waardenkaart. Deze zijn in de meeste gevallen te vinden via de gemeentelijke website.

• Hoe kom ik aan vrijwilligers voor het onderhoud van het cultuurlandschap?

  Ruim 25.000 vrijwilligers helpen aan het onderhoud van het Nederlandse (cultuur) landschap. Verschillende organisaties zetten zich in om vrijwilligers hiervoor te werven. Het landelijke plartform Erfgoedvrijwilliger.nl is wel de belangrijkste. Erfgoedhuis is partner in dit initiatief.

• Wat is een landgoed- en kasteelbiotoop?

  Onder een landgoed- en kasteelbiotoop wordt een beschermingszone verstaan, die als contour om respectievelijk een kasteel/kasteellocatie, historische buitenplaats of landgoed heen getrokken kan worden en waarvoor bij planvorming dezelfde uitgangspunten gelden.

• Wat is een Landschapsbiografie?

  Een landschapsbiografie beschrijft de fysieke leefomgeving voor de aspecten bodem en ondergrond (waaronder archeologie), ruimtelijke kwaliteit (waaronder gebouwd erfgoed en landschap) en geeft een samenhangend beeld van de aanwezige kwaliteiten. Ook geeft de landschapsbiografie inzicht in historische ruimtelijke ontwikkelingen, kenmerken, patronen, structuren en verhalen.

  Een landschapsbiografie kan een waardevolle bijdrage leveren aan onder andere (gemeentelijke) omgevingsvisies en omgevingsplannen. Lees meer informatie op de website van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

Gebouwd erfgoed/monumenten

• Wat is een beschermd monument?

  In Nederland zijn er verschillende typen beschermde monumenten: rijksmonumenten, provinciale monumenten, gemeentelijke monumenten en beschermde gezichten (gebieden). Een beschermd monument is een gebouw of gebied dat door cultuurhistorische waarden en schoonheid van nationaal, of van provinciaal of van gemeentelijk belang is. Een monument kan maar één status hebben.

• Ben ik verplicht een monument te onderhouden?

  De eigenaar van een monument is sinds de invoering van de Erfgoedwet in 2016 verplicht om zijn/haar monument te onderhouden. De gemeente kan handhavend optreden, op basis van bijvoorbeeld de gemeentelijke erfgoedverordening of het Bouwbesluit.

• Mag een monument worden gewijzigd?

  Ja. Monumenten zijn vaak meerdere malen gewijzigd. Om te voorkomen dat er bij een verbouwing monumentale waarden verloren gaan, worden de bouwplannen wel extra getoetst.

• Moet een monument worden teruggebracht in oorspronkelijke staat?

  Nee, de waardering is tot stand gekomen op basis van de bestaande situatie.

• Heeft de monumentenstatus alleen betrekking op de buitenkant of ook op de binnenkant?

  Met de aanwijzing als gemeentelijk monument wordt het hele pand (hoofd- en aanbouwen, binnen- en buitenkant) een beschermd monument. Losstaande bijgebouwen zijn alleen beschermd als ze in de beschrijving zijn genoemd.

• Wat is een gemeentelijke erfgoedcommissie?

  Een erfgoedcommissie adviseert het college op het gebied van cultuurhistorische kwaliteit van de leefomgeving en bij plaatsing van een monument op de gemeentelijke monumentenlijst. Ook wanneer een omgevingsvergunning wordt aangevraagd voor een monument adviseert de erfgoedcommissie het college.

• Bestaan er financiële compensaties voor eigenaren van monumenten?

  Er zijn verschillende subsidieregelingen en fondsen voor monumenten. Wij hebben de belangrijkste mogelijkheden voor je op een rij gezet in ons overzicht Subsidies en fondsen.

• Moet een gemeente voor de invoering van de Omgevingswet een Adviescommissie voor de Omgevingskwaliteit instellen?

  Laatste nieuws 1 juni 2020: Het Rijk en de koepels van gemeenten, provincies en waterschappen hebben overeenstemming bereikt over een nieuwe datum voor de inwerkingtreding van de Omgevingswet. Met de datum van 1 januari 2022 willen zij extra tijd en ruimte bieden voor een goede invoering van de wet.

  Ja. Op het moment dat de Omgevingswet van kracht wordt, moeten gemeenten die rijksmonumenten op hun grondgebied hebben een door de gemeenteraad ingestelde Adviescommissie Omgevingskwaliteit hebben. Deze verplichting vloeit voort uit de Omgevingswet. De Adviescommissie Omgevingskwaliteit adviseert minimaal over aanvragen voor een omgevingsvergunning voor een rijksmonumentenactiviteit, inclusief de archeologische monumenten.

  De gemeente heeft al langer de verantwoordelijkheid om archeologie op een volwaardige manier te betrekken bij vergunningaanvragen en ruimtelijke besluiten. Met de Omgevingswet wordt de gemeente dus ook verantwoordelijk voor de vergunningverlening voor het verstoren van archeologische rijksmonumenten. De RCE geeft daarover wel een advies en heeft instemmingsrecht namens de minister van OCW. De gemeenteraad kan daarnaast aangeven bij welke activiteiten die in het omgevingsplan worden genoemd, advies aan de Adviescommissie Omgevingskwaliteit moet worden gevraagd. Het college van burgemeester en wethouders kan ook op eigen initiatief advies aan de commissie vragen over activiteiten of over beleid voor de kwaliteit van de fysieke leefomgeving. De gemeente kan dat in het Omgevingsplan vastleggen. Dit is geen wettelijke verplichting.

• Kan de Adviescommissie Omgevingskwaliteit ook ongevraagd advies geven?

  Ja. De commissie kan ongevraagd advies geven over alle facetten en instrumenten van beleid voor omgevingskwaliteit, zoals cultuurlandschappen, beleid voor uiterlijk van bouwwerken, gebiedsvisies, masterplannen, duurzaamheidsopgaven, regionale opgaven en ruimtelijke verkenningen. Ook bij het aanwijzen van gemeentelijke monumenten en beschermde gezichten, beeldbepalende panden of beleid voor ander cultureel erfgoed, kan de commissie hierin een proactieve rol spelen.

• Kan de Adviescommissie Omgevingskwaliteit ook op regionaal niveau werken?

  Ja. De gemeentelijke Adviescommissie Omgevingskwaliteit kan op regionale of provinciale schaal werken en adviseren aan meerdere gemeenten. Ook in dat geval moet de commissie door iedere afzonderlijke gemeenteraad worden ingesteld en dienen de leden door de raad te worden benoemd.

• Kunnen gemeenten naast de adviescommissie ook andere adviseurs inschakelen?

  Ja. Het staat de gemeente vrij om naast de Adviescommissie Omgevingskwaliteit ook andere instanties als adviseur in te schakelen, zoals een kwaliteitsteam, een stadsbouwmeester, supervisor of adviesbureau. Voor de goede orde: deze adviseurs komen niet in de plaats van de Adviescommissie Omgevingskwaliteit.

• Wie kunnen er in de Adviescommissie Omgevingskwaliteit plaatsnemen?

  Bij advisering speelt de gewenste mate van deskundigheid en onafhankelijkheid een rol. Dit betekent dat de commissie ten minste moet beschikken over enkele leden die deskundig zijn op het gebied van cultuurhistorie, bouw- en architectuurhistorie, archeologie, restauratie, landschap en stedenbouw. Al naar gelang de lokale omstandigheden en de gewenste reikwijdte van de advisering kunnen er andere deskundigen aan de commissie worden toegevoegd.

• Waar vind ik meer gedetailleerde informatie over de Adviescommissie Omgevingskwaliteit?

  Voor meer informatie over de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit kunt u de publicatie ‘Adviesstelsel voor Omgevingskwaliteit’ raadplegen. Het document is opgesteld door VNG, RCE en Federatie Ruimtelijke Kwaliteit en gratis te downloaden via deze link (PDF).

Historisch onderzoek

• Waar kan ik het archief van de provincie Zuid-Holland vinden?

  De archieven van de provincie Zuid-Holland worden bewaard bij het Nationaal Archief in Den Haag. De collecties van het Nationaal Archief zijn te doorzoeken via gahetna.nl. Hier zijn bijvoorbeeld de prachtige historische kaartencollecties Hingman en Ernsting vinden, en het register met Zuid-Hollandse kentekens die zijn uitgegeven in de periode 1906-1950. Hou onze website in de gaten voor activiteiten rondom deze Collectie Zuid-Holland.

• Ik doe onderzoek naar een onderwerp dat met Zuid-Holland te maken heeft. Tips?

  Op onze publiekswebsite Geschiedenis van Zuid-Holland staat een overzicht van archieven in Zuid-Holland. Bijna alle archieven bieden op hun website een overzicht met inventarissen. Deze bevatten beschrijvingen van archiefstukken en archieven die u– uitzonderingen daargelaten – in de studiezaal kunt opvragen of in sommige gevallen zelfs on demand kunt laten scannen. Op veel websites van archieven zijn daarnaast historische kranten en/of historische foto’s te doorzoeken. Vergeet ook historische verenigingen, oudheidkamers en streekmusea niet, zij beschikken over veel kennis en collecties.

Molens

• Zijn alle molens Rijksmonument?

  Er zijn ruim 1200 molenobjecten als rijksmonument aangewezen. Dat zijn vrijwel alle (complete) molens die er in Nederland nog over zijn. Zo'n 150 jaar geleden waren er nog 10.000 molens volop in bedrijf.

• Wat is een molenbiotoop?

  Een molenbiotoop is de ruimte, de omgeving rond een molen.

• Hoe ziet de ideale molenbiotoop eruit?

  Om voldoende wind op de wieken te kunnen vangen, moet de molen vrij zijn van obstakels, zoals hoge gebouwen en hoge bomen en struiken.

  Voor een ideale molenbiotoop is niet alleen de windvang van belang, ook de zichtbaarheid van de molen speelt een rol. Een werkende molen die goed in het zicht ligt maakt het totale plaatje van het landschap veel mooier.

• Bestaat er regelgeving om de molenbiotoop ‘gezond’ te houden?

  De belangrijkste regels in de provincie Zuid-Holland zijn:

  • Rondom een molen geldt een beschermingszone met een straal van 400 meter.
  • Binnen een straal van 100 meter, gerekend vanuit het middelpunt van de molen, mag niet worden gebouwd of beplanting aanwezig zijn, hoger dan de onderste punt van de verticaal staande wiek.

  Daarnaast zijn er diverse afspraken voor bebouwing en beplanting binnen een straal van 100 tot 400 meter.

• Welke rol kunnen vrijwilligers spelen bij het verbeteren van de molenbiotoop?

  Molenaars maken zich sterk voor hun molens en de daarbij behorende gezonde molenbiotoop. Dit vraagt veel tijd en doorzettingsvermogen. De inzet van vrijwilligers met hart voor de molen is dus onmisbaar.

  Op diverse locaties in Zuid-Holland helpen vrijwilligers de molenaar bij het groenonderhoud. Zij knotten bomen en snoeien jonge boompjes, struiken en hagen. Dankzij hun werk vangt de molen voldoende wind en staat hij mooi in het zicht. Ook zijn er vrijwilligers die bouwplannen in de buurt van molens in de gaten houden. Op die manier kan op tijd actie worden ondernomen als een bouwplan de regelgeving overschrijdt. (bron ‘De Hollandse Molen’)